Στο προηγούμενο άρθρο συζητήσαμε βασικές στρατηγικές για το πώς να είμαστε εμείς κύριοι της επίδρασης των ερεθισμάτων της τηλεόρασης σε εμάς και στα παιδιά μας. Όπως ισχύει για την τηλεόραση ως διασκέδαση/ψυχαγωγία, έτσι και το διαδίκτυο αποτελεί πλέον πηγή πολύωρης απασχόλησης τόσο για εμάς όσο και για τα παιδιά μας. Ένα μεγάλο ποσοστό της ενημέρωσης και της διασκέδασης/ψυχαγωγίας προέρχεται πλέον μέσω διαδικτύου.
Ο καταιγισμός ερεθισμάτων στο διαδίκτυο καθώς και η ποικιλομορφία των δραστηριοτήτων που είναι διαθέσιμες είναι κατά πολύ πολλαπλάσια από ό,τι προσφέρει η τηλεόραση.
Επί πλέον, το τεράστιο προσόν του διαδικτύου είναι ότι έχουμε την δυνατότητα α) της επιλογής δραστηριότητας και β) της διαδραστικότητας, της δυνατότητας δηλαδή να αντιδράσουμε, να κρίνουμε και να επικροτήσουμε ή να αποδοκιμάσουμε διάφορα ερεθίσματα.
Αυτά, μόνο όταν χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο ως καταναλωτές. Έχουμε επίσης την δυνατότητα να γίνουμε και παραγωγοί, πομποί, όχι μόνο δέκτες όπως συμβαίνει στην τηλεόραση. Μάλιστα, μέσα από πλατφόρμες όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) η αντίδραση μας σε ερεθίσματα μετατρέπεται αυτομάτως και σε εκπομπή προς τρίτους, κάτι το οποίο θα συζητήσουμε περαιτέρω μιλώντας αποκλειστικά για αυτές τις πλατφόρμες.
Όλη αυτή η διαδραστικότητα έχει επιφέρει, όπως πολλοί αναλυτές συμφωνούν, μια εκδημοκρατικοποίηση στον κόσμο της διασκέδασης και της πληροφορίας, στις ψηφιακές εκδόσεις και στις κριτικές διαφόρων προϊόντων διασκέδασης: πλέον μέσω του διαδικτύου η κριτική ταινιών και παιχνιδιών λίγο στηρίζεται στους επαγγελματίες κριτικούς και πολύ περισσότερο στην γενικότερη κρίση όχι μόνο του κοινού (βλέπε ιστοχώρους βαθμολογίας ταινιών όπως τα Rotten Tomatoes, το IMDB, κ. ά.) αλλά και πολλών ερασιτεχνών κριτικών και σάτιρας (ιδίως μέσω των καναλιών YouTube).
Έχουμε λοιπόν την ανάδειξη μιας καινούργιας τάξης διαμορφωτών γνώμης (opinion leaders) οι οποίοι προέρχονται από παρόμοια ή ίδια κοινωνικά σύνολα με το κοινό που καταναλώνει τις κριτικές και τις παροτρύνσεις τους. Όσο και να γίνονται προσπάθειες υπονόμευσης αυτής της νέας τάξης από την προϋπάρχουσα (βρίθουν τα δημοσιεύματα στον παραδοσιακό τύπο που με διάφορες δικαιολογίες επιτίθενται είτε στο ίδιο το κοινό που έχει διαφορετική γνώμη από την δική τους για προϊόντα διασκέδασης είτε στους νέους αυτούς αυτόκλητους και αυτοδημιούργητους κριτικούς με πολύ μεγαλύτερη επιρροή από την δική τους πια), είναι γεγονός ότι ήρθε για να μείνει και μπολιάζεται συνεχώς με νέα μέλη. Νέα μέλη που μπορεί να περιλαμβάνουν και εσάς που διαβάζετε αυτό το άρθρο!
Όλο αυτό το νέο status quo της Μετανεωτερικής κοινωνίας στην οποία μεταβαίνουμε έρχεται με νέα θέματα και νέες προκλήσεις για εμάς ως γονείς αλλά και ως καταναλωτές:
Οι ‘καλές’ ή ‘κακές’ παρέες είναι πλέον μέσα στο σπίτι μας 24 ώρες το 24ωρο
Ακριβώς επειδή πλέον οι διαμορφωτές γνώμης προέρχονται είτε από την δική μας κοινωνική ομάδα είτε την κοινωνική ομάδα στην οποία θέλουμε να συμπεριληφθούμε, καθίσταται πολύ πιο δύσκολο να αντισταθούμε σε προτροπές και μόδες που μας παρουσιάζονται ως χαρακτηριστικά που πρέπει να έχουμε για να είμαστε ‘in’, ‘trendy’, ‘ενήμεροι’, ‘ψαγμένοι’, ‘επίκαιροι’, κλπ. Αυτό που δηλαδή στις κοινωνικές επιστήμες ονομάζουμε peer pressure (την πίεση του αμέσου περιβάλλοντος μας δηλαδή να συμμορφωνόμαστε στα γνωρίσματα, στόχους και συμπεριφορές της παρέας μας και των συνομηλίκων μας) γενικεύεται μέσω του διαδικτύου. Και όχι μόνο αυτό αλλά ‘παρέα’ μας μπορεί να γίνει ο οποιοσδήποτε και το οποιοδήποτε group ή ομάδα.
Αυτό μπορεί να είναι από καταστροφικό μέχρι εξαιρετικά εποικοδομητικό, όπως μας δείχνει γενικότερα η πείρα: από τα φονικά ‘παιχνίδια’ ‘θάρρους’ ή τα ‘viral challenges’ όπως το blue whale ή το διαβόητο tide pod challenge έως την εκπαίδευση δωρεάν σε γλώσσες, την τεράστια εγκυκλοπαιδική γνώση, το savoir vivre και την ανάδειξη της γνώσης της Ιστορίας και των Τεχνών σε ανεκτίμητο προσόν.
Όσο λοιπόν εκδημοκρατικοποιείται η ενημέρωση, η διασκέδαση και η ψυχαγωγία αυξάνεται και η προσωπική/ατομική ευθύνη του καθενός μας να επιλέξουμε για εμάς και τα παιδιά μας τις ‘παρέες’ που θεωρούμε σωστές και ‘καλές’.
Οι αλγόριθμοι είναι και φίλοι και εχθροί
Μιλήσαμε στο αρχικό άρθρο για το τί είναι οι αλγόριθμοι του διαδικτύου. Οι λεγόμενες ‘προτάσεις’ για το τί να καταναλώσουμε βάσει των γούστων, των προτιμήσεων και των ενδιαφερόντων που ήδη έχουμε δηλώσει ή δείξει με την συμπεριφορά μας είναι ένα απαραίτητο μεν αλλά δίκοπο δε μαχαίρι.
Θα πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας και να ενσταλλάξουμε και στα παιδιά μας ότι επειδή κάτι φαίνεται ότι είναι παρεμφερές ή ίδιο με κάτι που μας άρεσε δεν σημαίνει ότι είναι ή ότι έχει την ίδια ποιότητα ή ότι είναι το ίδιο αντικειμενικό.
Δηλαδή, όταν περιηγούμαστε στο διαδίκτυο δεν πρέπει ΠΟΤΕ να είμαστε παθητικοί καταναλωτές που κλικάρουν όπου τους κατευθύνει ένας αλγόριθμος χωρίς να σκεφτούν πριν εάν θέλουν καν να εκτεθούν παραπάνω σε ό,τι ήδη κατανάλωσαν.
Η εμπειρία μας στο διαδίκτυο πρέπει να συζητείται ακριβώς όπως όταν επιστρέφουμε από ένα ταξίδι
Ιδιαιτέρως εάν είμαστε μέλη οικογένειας ή γονείς πρέπει να αναπτύξουμε μια κουλτούρα συζήτησης, σχολιασμού και επεξεργασίας μεταξύ μας όλων των ερεθισμάτων και εμπειριών που συλλέγουμε στο διαδίκτυο. Τα παιδιά μας πρέπει να συνηθίσουν να μας λένε τις εντυπώσεις και τις εμπειρίες τους από το διαδίκτυο ακριβώς όπως κάνουν (ή θα έπρεπε να κάνουν) όταν γυρίζουν από το σχολείο. Έτσι και εμείς είμαστε ενήμεροι για τα μηνύματα και τα ερεθίσματα (και τις ‘παρέες’) του παιδιού μας αλλά επίσης παραμένουμε και ενήμεροι για την πρόοδο της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα και για τους τρόπους επικοινωνίας που αναπτύσσει.
Δεν αφήνουμε δηλαδή να δημιουργηθεί χάσμα γενεών ούτε αφήνουμε τον εαυτό μας να παροπλιστεί τεχνολογικά, πολιτισμικά και ακόμα και λεξιλογικά.
Δεν ξεχνάμε ότι μοιραζόμενοι και εμείς τις δικές μας εμπειρίες στο διαδίκτυο με τα παιδιά μας, δίνουμε σε αυτά την δυνατότητα να μας μυήσουν σε κάτι νέο, αν αυτό απαιτείται, και τους δίνουμε και την δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν την δική μας πείρα ώστε να μην έχουν εκείνα αντίστροφο χάσμα γενεών και/ή αποσύνδεση/αποξένωση από τις ρίζες τους.
Δεν στηριζόμαστε σε προγράμματα προστασίας ανηλίκων από το διαδίκτυο
Πολλοί γονείς κάνουν το λάθος να αισθανθούν ότι επειδή έχει εγκατασταθεί κάποιο πρόγραμμα γονικής συναίνεσης και αποκλεισμού του ανηλίκου χρήστη από ιστοτόπους και πλατφόρμες της επιλογής τους, έχουν καλυφθεί όσον αφορά τις παγίδες του διαδικτύου και τους κινδύνους που έχει το διαδίκτυο όσον αφορά τα παιδιά τους.
Αυτό δεν θα μπορούσε να είναι πιο ανακριβές. Εκτός του ότι πολλές φορές τα παιδιά είτε έχουν ήδη είτε αναπτύσσουν την ικανότητα να παρακάμψουν τέτοια προγράμματα κρυφά, ένα πρόγραμμα δεν είναι ‘έξυπνο’. Όπως δηλαδή και με τους αλγόριθμους του διαδικτύου έτσι και αυτά τα προγράμματα ξεγελιούνται εύκολα από κάθε κακόβουλο άτομο, έμπορο ή κακοποιό που θα το βάλει στόχο.
Κανένα πρόγραμμα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την σωστή γαλούχηση των παιδιών μας για το πώς να είναι χρήστες του διαδικτύου ούτε την δική μας καθοδήγηση και διδαχή ακριβώς όπως κάνουμε (ή θα έπρεπε να κάνουμε) με κάθε άλλη πτυχή της ανατροφής του.
Τέτοια προγράμματα μπορούν να βοηθήσουν πολύ όπως οι βοηθητικές ρόδες στο ποδήλατο του παιδιού μας: εκεί για να το βοηθήσουν να καταλάβει πού, πώς και πότε πρέπει να έχει αυξημένη εγρήγορση και εκεί για να το προστατέψουν να μην εκτεθεί κατά λάθος χωρίς να είναι έτοιμο.
ΟΜΩΣ αυτό δεν θα βοηθήσει εάν δεν συνεργάζεται και δεν γνωρίζει το παιδί μας ότι αυτά τα προγράμματα είναι επικουρικά και όχι απαγορευτικά (ότι δηλαδή εάν θέλει να δει κάτι που απαγορεύει το πρόγραμμα θα το κάνει μαζί μας ή όταν είναι έτοιμο). Δίνουμε στο παιδί μας και περιγραφή επιπέδου συμπεριφοράς και κριτικής σκέψης που θα το καταστήσουν έτοιμο, δεν αφήνουμε αόριστο το πότε θα είναι έτοιμο.
Εκπαιδεύουμε δηλαδή το παιδί μας στην χρήση του διαδικτύου με στόχο να το καταστήσουμε έμπειρο χρήστη το συντομότερο δυνατόν, χωρίς να χρειάζεται πλέον προγράμματα προστασίας. Του το επικοινωνούμε αυτό ώστε να μην αισθάνεται ότι ό,τι δεν επιτρέπει το πρόγραμμα είναι δέλεαρ και απαγορευμένος καρπός διότι απλούστατα είναι σίγουρο ότι κάποιος φίλος ή κολλητός θα μπορέσει να του εξασφαλίσει πρόσβαση πίσω από την πλάτη μας.
Όλγα Γ. Γεριτσίδου, Β.Α., Μ.Α.
Τάνυα Μαρία Γεριτσίδου, Β.Α., Μ.Α.
