Η πρωτοφανής για τον αιώνα μας πανδημία του covid-19 έφερε μαζί της όπως ήταν αναμενόμενο και την γνωστή πανδημία της υπέρ- και παρά-πληροφόρησης. Από θεωρίες συνωμοσίας και ισχυρισμούς για το πώς προέκυψε ο ιός sars-cov-2 μέχρι υπέρ-πληροφόρηση για το τί πρέπει να κάνουμε για να προστατευτούμε, ποια μέτρα προστασίας είναι ή δεν είναι επαρκή, κ.ο.κ. . Οι αντικρουόμενες πληροφορίες (συχνά παρουσιαζόμενες ως η απόλυτη αλήθεια), οι φορτισμένες αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι συνεχείς ανακοινώσεις μέτρων και η συνεπαγόμενη κριτική επ’ αυτών θα ήταν αρκετές για να τρελάνουν τον μέσο Πολίτη. Ιδιαιτέρως, όταν τα ρίσκα είναι τόσο υψηλά: απειλούμαστε με τεράστιες επιπτώσεις στην υγεία μας ή και την ζωή μας καθώς και στην προσωπική και γενικότερη οικονομική μας κατάσταση και ασφάλεια.
Είναι όμως πολύ απλό να πλοηγήσουμε στην φουρτουνιασμένη αυτή θάλασσα των αντικρουόμενων και συχνά δραματικών πληροφοριών με ασφάλεια και επιστημονικότητα ακόμα και αν δεν είμαστε επιστήμονες.
Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να ακολουθήσουμε τις παρακάτω αρχές και τους κανόνες:
1. Σοβαρή πληροφόρηση είναι μόνο η πληροφόρηση που φέρει ευθύνη
Κάθε πληροφόρηση που δίνεται επίσημα, ενυπόγραφα και επώνυμα έχει ένα παραδεκτό ποσοστό πραγματικής ευθύνης: δηλαδή, είναι δυνατόν και πιθανόν παραδεκτά σε περίπτωση λάθους, και ακόμα περισσότερο σε περίπτωση ψεύδους/στρέβλωσης της αληθείας/ παραπληροφόρησης, να υπάρξουν νομικές και οικονομικές συνέπειες. Όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η ευθύνη νομικά τόσο πιο πιθανό είναι η πηγή που έχει δημοσιεύσει την πληροφορία να έχει προσέξει να μην έχει μεταφέρει ψευδείς ειδήσεις που στο εγγύς μέλλον θα της κοστίσουν ακόμα και εκατομμύρια. Άρα, λαμβάνουμε υπ’ όψη πόσο υπεύθυνη θα είναι η πηγή για ό,τι λέει ως έναν από τους δείκτες αυθεντικότητας.
2. Προσέχουμε πάρα πολύ εάν ενυπάρχει στην φρασεολογία αποποίηση ευθύνης
Επειδή ακριβώς ισχύει η πρώτη αρχή, πολλές πηγές που είναι επώνυμες ή επίσημες προσπαθούν να αυτοπροστατευθούν και να προλάβουν τυχόν μηνύσεις και αγωγές σε περίπτωση ψευδολογίας, συκοφαντίας ή παραπληροφόρησης περιλαμβάνοντας φράσεις αποποίησης ευθύνης. Αυτές οι φράσεις μπορεί να είναι εμφανείς ή κεκαλυμμένες μέσα στα κείμενα ή τα λόγια της πηγής. Φράσεις όπως «ισχυρίζεται ότι», «σύμφωνα με», «όπως φαίνεται», κλπ επί της ουσίας δίνουν την δυνατότητα στην πηγή να ισχυρισθεί, εάν η είδηση ή η πληροφόρηση αποδειχθεί ψευδής, ότι δεν φταίει και δεν είναι υπόλογη/υπεύθυνη για την διασπορά της διότι δεν δήλωσε κάτι κατηγορηματικά αλλά ως πιθανότητα ή ως λόγια κάποιου άλλου. Θα ισχυρισθεί επίσης ότι κάτι τέτοιο είναι εμφανές σε κάθε νοήμων Πολίτη και θα έπρεπε να είχε δράσει – αντιδράσει αναλόγως. Σε αυτές λοιπόν τις περιπτώσεις ανατρέχουμε στην πηγή της πηγής στην οποία θα ριχτεί και η ευθύνη.
3. Ελέγχουμε το συμφέρον και το ρίσκο που λαμβάνει η κάθε πηγή
Πρέπει να έχουμε υπ’ όψη μας ότι δεν είναι όλες οι επίσημες πηγές το ίδιο αξιόπιστες. Πηγές που εξαρτώνται, π.χ. από κυβερνήσεις ενδέχεται να είναι λιγότερο αξιόπιστες όσον αφορά την πολιτική και θέματα προπαγάνδας αλλά περισσότερο αξιόπιστες όταν η πληροφόρηση αφορά την δημόσια υγεία και θέματα κατά της ζωής. Αυτό το κρίνουμε από το πόσο προστατευμένες είναι από την ευθύνη τόσο η πηγή όσο και οι κυβερνήσεις αφ’ ενός και πόσο κατακριτέα με επιστημονικό λόγο ή άλλα χειροπιαστά επιχειρήματα/τεκμήρια είναι η πληροφόρηση αυτή διεθνώς. Ένα δεύτερο κριτήριο είναι πόσες φορές στο παρελθόν και με τί τεκμήρια έχει πιαστεί αυτή η πηγή να λέει/διαδίδει/διασπείρει ψέματα στον τομέα που εμπίπτει η είδηση.
4. Προσέχουμε πολύ τα διδάγματα της κοινής πείρας, τα αναφερόμενα τεκταινόμενα και άλλες περιπτώσεις ιστορικές για να δούμε εάν η τρέχουσα κατάσταση αντιμετωπίζεται ομοίως ή όχι και γιατί
Εκτός της ευθύνης της κάθε πηγής, πρέπει να εφαρμόζουμε κοινή λογική για να κρίνουμε εάν αυτό που μας λέγεται ‘βγάζει νόημα’ αντικειμενικά (όχι αναλόγως με το τί θα θέλαμε να ισχύει). Αυτό το κρίνουμε με δύο τρόπους: Αρχικά βλέπουμε εάν είτε ιστορικά είτε βάσει των διδαγμάτων της κοινής πείρας αυτό που μας λέγεται συνάδει και επιβεβαιώνει ό,τι έχει προϋπάρξει. Εάν δεν συνάδει πρέπει να δούμε τον λόγο, διότι έχει διαφορά εάν η αντιμετώπιση διαφέρει λόγω π.χ. νέας τεχνολογίας ή διότι αυθαίρετα και χωρίς αντικειμενική τεκμηρίωση επιβάλλεται μια άλλη αντιμετώπιση. Επί πλέον, ελέγχουμε εάν η επεξήγηση στηρίζεται σε ευρέως και παραδεκτώς διεθνώς επιστημονικά δεδομένα. Και όταν λέμε επιστημονικά δεδομένα εννοούμε κυρίως τις λεγόμενες σκληρές/φυσικές επιστήμες και τις κοινωνικές επιστήμες της κοινωνιολογίας και ψυχολογίας και μόνο. Ο λόγος που δεν περιλαμβάνουμε τις οικονομικές και νομικές επιστήμες είναι διότι τόσο η νομική και η νομολογία όσο και οι οικονομικές θεωρίες ελέγχονται πλήρως από τις δυνάμεις στρέβλωσης που λέγονται κοινωνική στρωμάτωση, πολιτική/κυβερνητική επιβολή και ιδεολογική ‘μόδα’.
5. Εάν είμαστε αποδέκτες αντικρουόμενων πληροφοριών για τις οποίες δεν μπορούμε ούτε να επιβεβαιώσουμε ούτε να καταρρίψουμε καμμία με αντικειμενικά γεγονότα ή τεκμήρια, είτε απορρίπτουμε και τις δύο είτε δεν υπεισερχόμαστε εάν δεν είναι απολύτως απαραίτητο
Θα υπάρξουν περιπτώσεις όπου θα μας δίνεται πληροφόρηση για κάτι χωρίς να μπορούμε παραδεκτά σύμφωνα με τις αρχές που ήδη αναφέραμε να κρίνουμε εάν είναι αξιόπιστη ή όχι. Ορισμένες φορές μάλιστα μπορεί να μας δίνονται αντικρουόμενες πληροφορίες για το ίδιο πράγμα που να μην τεκμηριώνονται. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πολύ δελεαστικό να επιλέξουμε να θεωρήσουμε ως αξιόπιστη την πληροφόρηση που συνάδει με τα δικά μας πιστεύω/ πολιτική κατεύθυνση/ ιδεολογία/ φαντασία/ προσωπικότητα/ φίλους/ κλπ . Θα είναι όμως λάθος εάν το κάνουμε, ακόμα και αν αργότερα προκύψει τεκμηρίωση που να την επιβεβαιώνει. Και αυτό γιατί η ενδεχόμενη μελλοντική τεκμηρίωση είναι απλά η τύχη μας στην ρωσική ρουλέτα: θα μπορούσε δηλαδή κάλλιστα να είχε τεκμηριωθεί η άλλη πληροφόρηση. Αυτό σημαίνει δηλαδή ότι εάν επιλέξουμε να θεωρήσουμε αξιόπιστη πριν την τεκμηρίωση οποιαδήποτε άποψη θα έχουμε διδάξει στον εαυτό μας ότι μπορούμε αυθαίρετα να πιστεύουμε αυτό που μας ‘ακούγεται’ πιο λογικό χωρίς όμως απόδειξη λογικής. Έτσι την επόμενη φορά που θα κάνουμε τέτοια επιλογή μπορεί να βρεθούμε κάλλιστα να πιστεύουμε κάτι ψευδές.
Αυτό λοιπόν που πρέπει να κάνουμε είναι να πούμε απλά «δεν ξέρω». Να πούμε δηλαδή ότι «χωρίς δέουσα τεκμηρίωση δεν πιστεύω καμμία από τις δύο πληροφορίες και αναμένω την δέουσα τεκμηρίωση για να λάβω θέση».
Έχοντας λοιπόν συζητήσει όλες αυτές τις αρχές πώς κινούμαστε στο θέμα του κορονοϊού;
- Ακολουθούμε τις αρχές προστασίας (κυρίως την λογική αυτών) από τον ιό όπως αυτές έχουν ανακοινωθεί από τα κέντρα παγκόσμιας υγείας. Συνεχίζουμε να επισκοπούμε όσο μας λέγεται ότι επειδή ο ιός είναι νέος προστίθενται καινούργια δεδομένα.
- Εκτιμούμε κατά πόσον τα μέτρα προστασίας της κοινότητας-κράτους είναι επαρκή μόνο βάσει των στοιχείων που δίνονται για το πώς εξαπλώνεται ο ιός από τα κέντρα παγκόσμιας υγείας. Αυτό σημαίνει ότι εάν η κυβέρνηση δεν τηρεί αυτά τα μέτρα έτσι ώστε να ανακόπτεται η εξάπλωση του ιού, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι τα μέτρα είναι ανεπαρκή, ασχέτως από την δικαιολογία γιατί παραμένουν ανεπαρκή.
- Όσον αφορά τις πληροφορίες σχετικά με το πώς δημιουργήθηκε ή παρουσιάσθηκε ο ιός, θα πρέπει να αναζητήσουμε αντικειμενικές αποδείξεις ως προς τον κάθε ισχυρισμό και εάν αυτές δεν υπάρχουν να μην υιοθετήσουμε καμμία. Επίσης, εκτιμούμε κατά πόσον αυτή η πληροφόρηση αφορά την δική μας προστασία της υγείας και της ζωής σε αυτή την φάση και συνεπώς κατά πόσον θα πρέπει να ασχοληθούμε τώρα με αυτές τις εκδοχές.
- Όσον αφορά τις πληροφορίες με τις δραστικές ουσίες που ενδεχομένως να καταπολεμούν τον ιό και πάλι αναμένουμε τα τελικά υπεύθυνα πορίσματα από τα κέντρα παγκόσμιας υγείας και όχι τους διάφορους ισχυρισμούς ή ερευνητικά ερωτήματα που μας παρουσιάζονται στα ΜΜΕ και αλλού.
- Όσον αφορά τα μέτρα προστασίας των μασκών-γαντιών, ανατρέχουμε σε διαχρονικές αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης και μαθαίνουμε την σωστή χρήση τους, τις παραμέτρους τους και τα είδη τους για να μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε ό,τι πρέπει, όπως πρέπει και όποτε πρέπει.
- Από την στιγμή που έχουμε λάβει ό,τι πληροφόρηση έχει τεκμηρίωση όπως περιγράψαμε, δεν ασχολούμαστε περαιτέρω με το θέμα παρά μόνο όταν προκύψει νέα τεκμηρίωση του ιδίου επιπέδου.
Με αυτό τον τρόπο έχουμε κατ’ αρχάς την πνευματική και ψυχική μας ηρεμία και κατά δεύτερον τον έλεγχο που απαιτείται για να μην αγόμαστε και φερόμαστε από κάθε λογής επιτήδειο που ψάχνει είτε να αισχροκερδήσει είτε να κάνει καριέρα διαφόρων ειδών πάνω στην αγωνία και τα φλέγοντα θέματα που αντιμετωπίζει η Ανθρωπότητα.
Όλγα Γ. Γεριτσίδου, Β.Α., Μ.Α.
Τάνυα Μαρία Γεριτσίδου, Β.Α., Μ.Α.
